Κόντρα στην παράδοση του ελληνικού κράτους, η κυβέρνηση έχει δείξει ότι μπορεί να φέρει εις πέρας εγχειρήματα μεγάλης οργανωτικής δυσκολίας, χωρίς να κολλάει στη γραφειοκρατία. Τώρα έχει μπροστά της την πιο μεγάλη πρόκληση. Να σχεδιάσει και να εκτελέσει την απορρόφηση της ευρωπαϊκής βοήθειας, αναπροσανατολίζοντας τις παραγωγικές δυνάμεις της χώρας και κόβοντας οριστικά τον λώρο με τις έξεις της κρατικοδίαιτης οικονομίας. Στον Εβρο και στην πανδημία, η κυβέρνηση έδειξε ότι μπορεί να κερδίσει τον «πόλεμο». Τώρα πρέπει να κερδίσει και την ειρήνη.Let's block ads! (Why?)

Παρακολουθώντας το πώς αντιμετωπίζουν τα «κανονικά» μέσα ενημέρωσης τον Ντόναλντ Τραμπ, νιώθω μερικές φορές απελπισία. Θέλω να τους φωνάξω πως κάνουν τα ίδια λάθη που έκαναν τα ελληνικά μέσα ενημέρωσης το καλοκαίρι του 2015 με αφορμή το κίβδηλο δημοψήφισμα.Λάθος πρώτο. Δημιουργούν την αίσθηση ότι όλο το «σύστημα» τα βάζει με έναν άνθρωπο που του πάει κόντρα. Οταν ζεις σε αντισυστημικούς καιρούς, αυτό είναι το μεγαλύτερο λάθος που μπορείς να κάνεις. Οι πολιτικοί που μπαίνουν στον ρόλο του Δαβίδ εναντίον ενός μυθικού Γολιάθ κερδίζουν πόντους. Ο ρόλος πουλάει, το σκετς αρέσει. Δεν έχει καμία σημασία εάν προέρχονται από το σύστημα, όπως συνέβη στην περίπτωση Τραμπ, ούτε αν τα βράδια συνευρίσκονται με τους εκπροσώπους του συστήματος στο πλαίσιο ενός αέναου νταραβεριού. Σημασία έχει η εικόνα που προβάλλουν. Οσο τούς βάζει λοιπόν στη γωνία το «σύστημα», τόσο κερδίζουν. Η επιμονή των μέσων μοιάζει με εμμονή και αυτό ενοχλεί δικαιολογημένα τους πολίτες. Βλέπω, π.χ., το CNN και τους παρουσιαστές και σχολιαστές του. Μας λένε και ξαναλένε πόσο εγκληματικό είναι που δεν φοράει μάσκα ο Τραμπ. Φτάνει. Αυτοί που το πιστεύουν το εμπέδωσαν. Αυτοί που δεν θέλουν να το πιστέψουν αποκλείεται να πεισθούν διά της επαναλήψεως. Αντιθέτως, εξοργίζονται. Και εδώ ερχόμαστε στο δεύτερο λάθος. Η αμερικανική φιλελεύθερη ελίτ πιστεύει ότι η υπόλοιπη Αμερική μοιράζεται τις ίδιες αξίες και πεποιθήσεις με εκείνην. Κάναμε και εμείς το ίδιο λάθος, ενώ εκείνοι μπερδεύουν το Μανχάταν με το Μιζούρι. Το να μη φοράς μάσκα έχει γίνει μόδα και σύνθημα στην «άλλη Αμερική». Είναι το ίδιο με το να έχεις στο αυτοκίνητό σου στίκερ του NRA, της οργάνωσης που υπερασπίζεται την ελεύθερη οπλοφορία ως θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα. Διαβάζεις μεγάλες εφημερίδες και το αισθάνεσαι πως οι περισσότεροι άνθρωποι που τις γράφουν ζουν σε έναν δικό τους κόσμο, ο οποίος βλέπει τον υπόλοιπο με μια δόση υπεροψίας, πολιτικής ορθότητας και αμηχανίας. Παίρνει χρόνο να καταλάβεις από τα παθήματά σου. Εκείνοι δεν είδαν τον Τραμπ να έρχεται το 2016. Τους ήταν αδιανόητο. Ετσι και εμείς σοκαριστήκαμε το 2012 με τα εκλογικά αποτελέσματα και κατόπιν το καλοκαίρι του 2015 με την έκβαση του δημοψηφίσματος. Για να κερδίσεις τον όποιο χαρισματικό λαϊκιστή δεν πρέπει ποτέ να πέσεις στο επίπεδό του. Εκείνος πάντα θα «πουλάει» περισσότερο γιατί είναι αυθεντικός. Πείθει. Πρέπει όμως να ακούσεις και να καταλάβεις τους «πελάτες» του, να νιώσεις τι είναι αυτό που του δίνει ορμή και αποδοχή. Αν νομίζεις ότι τον κατατροπώνεις κοροϊδεύοντας τα αγγλικά του ή τις θεοπάλαβες ατάκες του, κάνεις μεγάλο λάθος.Let's block ads! (Why?)

Οι ταραχές στη Μινεάπολη και σε άλλες πόλεις των ΗΠΑ δείχνουν πόσο ακόμη απέχει η χώρα από το να κλείσει η πληγή του ρατσισμού, να ολοκληρωθεί το έργο που άρχισε το 1865 με το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου και την απελευθέρωση των σκλάβων. Λίγους μήνες πριν από τη λήξη του πολέμου, ο Αβραάμ Λίνκολν, σημείωσε ότι 87 χρόνια πριν, οι Ηνωμένες Πολιτείες «γεννήθηκαν από τον σπόρο της Ελευθερίας και με την πεποίθηση ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι». Ο ίδιος δεσμεύθηκε ότι οι θυσίες των νεκρών του πολέμου δεν θα ήταν μάταιες, ότι «στο έθνος αυτό η ελευθερία θα γεννηθεί πάλι». Ο Λίνκολν, από τους μεγαλύτερους ηγέτες στην Ιστορία, εννοούσε ότι με την απελευθέρωση των δούλων ολοκληρωνόταν το όραμα της ελευθερίας και της ισότητας.Σήμερα, 157 χρόνια μετά την ομιλία του Λίνκολν προς τιμήν των νεκρών της μάχης του Γκέτισμπεργκ, ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ δεν μιλάει για τα ιδανικά της ελευθερίας και της ισότητας· ασχολείται με τον δικό του «αγώνα» να εκφράζεται ελεύθερα. Αντί να μιλά για τη συμφιλίωση, ενθαρρύνει ομάδες ακραίων, οπλισμένων λευκών που αντιτίθενται στα μέτρα προστασίας εναντίον του κορωνοϊού (ο οποίος πλήττει τους μαύρους σε δυσανάλογα μεγάλο βαθμό). Καταγγέλλει ως «αλήτες» αυτούς που διαμαρτύρονται για τους φόνους Αφροαμερικανών (από αστυνομικούς και πολίτες), απειλώντας ότι «όταν αρχίσει το πλιάτσικο, αρχίζουν και οι πυροβολισμοί». Την ώρα της πανδημίας και των βίαιων διαδηλώσεων, ο πρόεδρος καβγαδίζει με το κοινωνικό δίκτυο Twitter, το οποίο τον εγκαλεί ότι παραπληροφορεί το κοινό όσον αφορά την εγκυρότητα της επιστολικής ψήφου και ότι «εκθειάζει τη βία» με τα «τουίτ» του για τη Μινεάπολη. Το Twitter είναι ο κύριος δίαυλος του Τραμπ για άμεση επικοινωνία όχι μόνο με τους οπαδούς του αλλά και με ξένους ηγέτες. «Οποιος ασχολείται με τα πίτουρα τον τρώνε οι κότες», θα λέγαμε· μόνο που εδώ οι υπεύθυνοι του Twitter αποδεικνύονται πιο υπεύθυνοι από τον πρόεδρο. Λόγω αυτής της διαμάχης ο Τραμπ προτίθεται να άρει το δικαίωμα των κοινωνικών δικτύων να μη φέρουν νομική ευθύνη για το περιεχόμενο που αναρτούν οι χρήστες τους. Διαμαρτυρόμενος για την πρακτική ιδιωτικής εταιρείας επειδή τον ενόχλησε, ο πρόεδρος απειλεί την ελευθερία έκφρασης γενικώς. Η προσπάθεια αυτή θα συμβάλει στον περαιτέρω διχασμό της κοινωνίας λίγους μήνες πριν από τις προεδρικές εκλογές του Νοεμβρίου. Πιθανώς, ο Τραμπ ελπίζει ότι η μισαλλοδοξία, ο διχασμός και οι ταραχές θα συσπειρώσουν τους οπαδούς του. Η διαμάχη Τραμπ-Twitter, αν και σημαντική, δεν πρέπει να αποσπά την προσοχή όλων από τον συστημικό ρατσισμό που μαστίζει την αμερικανική κοινωνία. Ούτε η Μινεάπολη, η οποία έχει προοδευτικό δήμαρχο, μαύρο αρχηγό της αστυνομίας και που το 20% του πληθυσμού είναι Αφροαμερικανοί, αποτελεί εξαίρεση. Στην πόλη έχουν καταγραφεί σοβαρές περιπτώσεις υπερβολικής αστυνομικής βίας εναντίον μαύρων. Το τελευταίο περιστατικό –αστυνομικός πατούσε τον συλληφθέντα Τζορτζ Φλόιντ στον λαιμό με το γόνατό του για 7 λεπτά, με αποτέλεσμα ο 46χρονος να πεθάνει– προστίθεται σε μακρύ κατάλογο φονικής βίας από αστυνομικούς και λευκούς πολίτες στην πόλη και στη χώρα. «Αυτό που είναι ξεκάθαρο στις διαδηλώσεις πικρίας στη Μινεάπολη και σε όλη τη χώρα είναι η αίσθηση ότι το κράτος είτε συμμετέχει (σ.σ.: στους φόνους) είτε αδυνατεί να αλλάξει ουσιαστικά την κατάσταση», έγραψε στους New York Times η καθηγήτρια Αφροαμερικανικών Σπουδών στο Πρίνστον, Κιάνγκα-Γιαμάτα Τέιλορ (Keeanga-Yamahtta Taylor). Σημείωσε ότι όπως και τη δεκαετία του ’60, έτσι και επί προεδρίας Ομπάμα, «όταν η κυβέρνηση δεν πέτυχε ουσιαστική αλλαγή στις ζωές των ανθρώπων, οι Αφροαμερικανοί διαδήλωναν ότι και των μαύρων οι ζωές έχουν αξία». Η μισαλλοδοξία και ο κυνισμός της ρεαλπολιτίκ εξαπλώνονται παντού. Η Ε.Ε. παραμένει φύλακας των αρχών της φιλελεύθερης δημοκρατίας και των δικαιωμάτων, παρά το γεγονός ότι κι εδώ οι αξίες αυτές απειλούνται από εσωτερικές έριδες και εξωτερικούς κινδύνους. Γι’ αυτό έχει μεγάλη σημασία για όλους οι ΗΠΑ να αντισταθούν στους κήρυκες του διχασμού, να επαναβεβαιώσουν τις αρχές της ελευθερίας και της ισότητας.Let's block ads! (Why?)

Η στάση του προέδρου Τραμπ απέναντι στους δημοσιογράφους αποτυπώνεται καθαρά στο πρόσωπό του. (ΦΩΤ.ASSOCIATED PRESS) Τι κοινό έχουν ο Ντόναλντ Τραμπ, ο σημερινός πρωθυπουργός της Ουγγαρίας Βίκτορ Ορμπαν και ο χθεσινός δικός μας πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας; Εκ πρώτης όψεως, τίποτα απολύτως. Ο πρώτος είναι Αμερικανός, οι άλλοι δύο είναι Ευρωπαίοι. Ο Αμερικανός είναι πρόεδρος της χώρας του, ενώ οι άλλοι έχουν θητεύσει ως πρωθυπουργοί. Δύο από τους τρεις βρίσκονται ιδεολογικά τοποθετημένοι στα δεξιά, ο τρίτος είναι αριστερός. Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία, ωστόσο, και οι τρεις τους αποτελούν κλασικά παραδείγματα σύγχρονων λαϊκιστών ηγετών, κάτι που εξηγεί και τις εκλεκτικές συγγένειες που χαρακτηρίζουν τις ηγεσίες τους. Αλλά, τι είναι ο λαϊκισμός; Ετυμολογικά, η λέξη («popu-lism», «populisme») προέρχεται από το λατινικό «populus», το πλήθος. Στο σημερινό λεξιλόγιο ο όρος «λαϊκισμός» εισέβαλε μόλις κατά τη δεκαετία του ’60. Εκτοτε, πολιτικοί επιστήμονες, πολιτικοί, δημοσιολόγοι και δημοσιογράφοι τον έχουν χρησιμοποιήσει για να περιγράψουν διαφόρων λογιών φαινόμενα, από τον φασισμό και τον κομμουνισμό έως αντι-αποικιακά και απελευθερωτικά κινήματα στον Τρίτο Κόσμο. O σύγχρονος λαϊκισμός, ωστόσο, αποτελεί νεωτερικό φαινόμενο που εμφανίστηκε μεταπολεμικά σε δημοκρατικές χώρες με φιλελεύθερη πολιτική παράδοση και σε αντίθεση με αυτήν. Οι φιλελεύθερες δημοκρατίες λειτουργούν εντός ενός πολιτικού πλαισίου το οποίο συνίσταται από το σύνολο των θεσμών τους. Αυτοί, αφενός μεν, ρυθμίζονται από το υπερκείμενο Σύνταγμα και, αφετέρου, έχουν καθολική ισχύ για όλα τα μέλη της κοινωνίας. Αντίθετα, ο λαϊκισμός προτείνει ένα μοντέλο δημοκρατίας που δίνει προτεραιότητα στην ικανοποίηση των συμφερόντων μέρους της κοινωνίας (του επονομαζόμενου «λαού») ακόμη κι όταν αυτό παραβιάζει την αρχή της καθολικότητας των θεσμών. Κάθε σύγχρονη δημοκρατία έχει λοιπόν να επιλέξει ανάμεσα σε δύο βασικούς τρόπους λειτουργίας – τον φιλελεύθερο και τον λαϊκιστικό τρόπο. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι λαϊκιστικές δημοκρατίες ευδοκίμησαν ιδιαίτερα στη Λατινική Αμερική. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, επίσης, μεσουράνησαν αρκετοί λαϊκιστές πολιτικοί (κλασικό παράδειγμα ο Τζορτζ Ουάλας), ώσπου ένας άψογος λαϊκιστής και σφοδρός αντίπαλος των φιλελεύθερων θεσμών αναδείχθηκε το 2016 σε πρόεδρο της χώρας. Οσο για τη σύγχρονη Ευρώπη, ματαίως θα ψάχνατε για μη φιλελεύθερες κυβερνήσεις κατά τις πρώιμες μεταπολεμικές δεκαετίες. Η πρώτη φορά που ένα ευρωπαϊκό λαϊκιστικό κόμμα κέρδισε εκλογές και κατέλαβε την εξουσία ήταν το 1981 στην Ελλάδα, με ένα σύνθημα που εκφράζει ακριβώς την ουσία του φαινομένου: «Το ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση, ο λαός στην εξουσία». Χωρίς καμία εξαίρεση, οι λαϊκιστές πολιτικοί παρουσιάζουν την κοινωνία σαν να είναι διαιρεμένη σε δύο –και μόνο δύο– αντίπαλα στρατόπεδα, από τη μια μεριά ο «αγνός» λαός κι από την άλλη η «διεφθαρμένη» ελίτ. Αναλαμβάνουν έτσι να εκπροσωπήσουν τα συμφέροντα του λαού ενάντια στην παντοδυναμία των ελίτ και τους θεσμούς που αυτές υπερασπίζονται. Με τα λόγια του Αργεντινού Χουάν Περόν, «αληθινή είναι εκείνη η δημοκρατία όπου η κυβέρνηση κάνει ό,τι ζητεί ο λαός και προασπίζεται ένα και μοναδικό συμφέρον – το συμφέρον του λαού». Ο Ανδρέας Παπανδρέου εξέφρασε το ίδιο ακόμη πιο απλά: «Δεν υπάρχουν θεσμοί, υπάρχει μόνο ο λαός». Ο σημερινός Μεξικανός λαϊκιστής πρόεδρος Λόπεζ Ομπραδόρ, όταν ηττήθηκε σε παλαιότερες εκλογές, παραδέχθηκε τη νίκη των αντιπάλων του με τα λόγια «Στον διάολο κι εσείς και οι θεσμοί σας»! Οταν οι λαϊκιστές έρχονται στην εξουσία, στρέφονται εναντίον των θεσμών, ιδίως εκείνων που αποτελούν τους βασικούς πυλώνες της φιλελεύθερης δημοκρατίας, όπως είναι ο ελεύθερος Τύπος και η ανεξάρτητη Δικαιοσύνη. Ο Τραμπ, από την αρχή ακόμη της προεδρικής του θητείας, δεν έπαψε τις διώξεις εναντίον δημοσιογραφικών συγκροτημάτων και δημοσιογράφων ατομικά που διαφωνούν με τις απόψεις του. Το πιο αποτελεσματικό του τέχνασμα είναι να καταγγέλλει τις ειδήσεις ως ψευδείς και «κατασκευασμένες» (fake news) με στόχο να πλήξει της αξιοπιστία τους. Η κυβέρνηση Ορμπαν, αμέσως αφού ήρθε στην εξουσία το 2010, ίδρυσε μια πλήρως ελεγχόμενη από την ίδια Αρχή, η οποία μέχρι σήμερα επιβάλλει διοικητικές και άλλες κυρώσεις στα λίγα αντιπολιτευόμενα μέσα που έχουν απομείνει στην Ουγγαρία. Η δε πρώην συγκυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ προσπάθησε, ματαίως, να ελέγξει την αδειοδότηση των ραδιοτηλεοπτικών μέσων. Κυβερνητικά στελέχη συνέχισαν μέχρι τέλους να καταγγέλλουν τα αντιπολιτευόμενα μέσα ενημέρωσης (τα περίφημα «βοθροκάναλα») και να καταδιώκουν δικαστικά εφημερίδες, περιοδικά, ακόμη και γελοιογράφους. Παρόμοια με εκείνη προς τον Τύπο είναι η δυσανεξία των λαϊκιστών απέναντι στην ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης. Σε όλη την διάρκεια της προεδρίας του, ο Τραμπ συνεχίζει να επιτίθεται ανοιχτά εναντίον δικαστών και δικαστικών αποφάσεων που δεν τον βρίσκουν σύμφωνο, ενώ συχνά αμφισβητεί τη συνταγματική ισχύ των δικαστηρίων. Ο Ορμπαν κατάφερε να απονευρώσει το Συνταγματικό Δικαστήριο της χώρας του μέσω της εισαγωγής ενός νέου συστήματος κρίσεων για νέους δικαστές και του δραστικού περιορισμού των δικαιοδοσιών του. Παρομοίως, η προηγούμενη ελληνική κυβέρνηση επιχείρησε να ελέγξει την απονομή Δικαιοσύνης με τοποθετήσεις στις ηγεσίες των ανώτερων δικαστηρίων προσώπων φίλα προσκείμενων σε αυτήν. Η Δικαιοσύνη συχνά χρησιμοποιήθηκε ως απλό εργαλείο για πολιτικούς σκοπούς, όπως φάνηκε από τη δικαστική δίωξη του πρώην προέδρου της Στατιστικής Αρχής Ανδρέα Γεωργίου. Επρόκειτο για πιστή εφαρμογή του κανόνα που έθεσε κάποτε ο Περουβιανός λαϊκιστής πρόεδρος Οσκαρ Μπεναβίδες: «Για τους φίλους μου, τα πάντα. Για τους εχθρούς μου, ο νόμος». Εκτός όμως από τους δημοσιογράφους και τους δικαστές, οι λαϊκιστές ηγέτες στην Αμερική, την Ουγγαρία, την Ελλάδα, όπως και παντού αλλού, στρέφονται κατά του συνόλου σχεδόν της φιλελεύθερης πολιτικής τάξης, των ανεξάρτητων αρχών, της κριτικής σκέψης και τεχνοκρατικής γνώσης. Μόνον όταν καταφέρνουν να αντικαταστήσουν τους παλαιούς θεσμούς με νέους της αρεσκείας τους, όπως στην Ουγγαρία, οι λαϊκιστές παραμένουν στην εξουσία. Οταν αποτυγχάνουν, όπως στην Ελλάδα, ηττώνται εκλογικά. Απομένει να μάθουμε κατά πόσον μπορούν να αντέξουν οι θεσμοί της Αμερικής στην ορμή του σημερινού κυβερνώντος λαϊκισμού. Οι εκλογές πλησιάζουν.* Ο κ. Τάκης Σ. Παππάς είναι πολιτικός επιστήμονας στο Πανεπιστήμιο του Ελσίνκι και συγγραφέας. Ανάμεσα στα βιβλία του είναι και το «Λαϊκισμός και κρίση στην Ελλάδα» (εκδ. Ικαρος). Διατηρεί το ιστολόγιο www.pappaspopulism.com.Let's block ads! (Why?)

Η δοκιμασία της πανδημίας και του εγκλεισμού, που φυσικά δεν έχουν λήξει και προοιωνίζονται και άλλα στάδια δυσκολιών, έχει δημιουργήσει την καθολική αίσθηση στην ελληνική κοινωνία ότι μπορούμε με επιτυχία να αναμετρηθούμε με σοβαρότατες προκλήσεις. Το επίτευγμα εν τω γίγνεσθαι και η ψυχολογία που το συνοδεύει οφείλονται βέβαια στην αποφασιστικότητα και στη σύνεση της κυβέρνησης της χώρας, που μπόρεσε να θέσει αποτελεσματικά σε συναγερμό τον κρατικό μηχανισμό. Τα δεδομένα αυτά μάς επιτρέπουν να σκεφθούμε, χωρίς διακινδύνευση ιδιαίτερης υπερβολής, ότι και μια άλλη σοβαρή πρόκληση που βρίσκεται ενώπιόν μας μπορεί να αντιμετωπισθεί με επιτυχία. Αναφέρομαι φυσικά στην επερχόμενη σε μερικούς μήνες διακοσιετηρίδα της εθνικής παλιγγενεσίας.Στη χώρα επικρατεί κλίμα αναμονής και προσδοκιών για την επέτειο, αλλά ήδη έχουν αρχίσει να διατυπώνονται και ποικίλοι ενδοιασμοί και επιφυλάξεις ως προς το δέον γενέσθαι για να τιμηθεί το μεγάλο ιστορικό ορόσημο όπως του αρμόζει. Ας μου επιτραπεί να διατυπώσω μερικές σκέψεις, πρώτον, για τη σημασία της επετείου και, δεύτερον, ως προς τους τρόπους με τους οποίους οι συναφείς εκδηλώσεις θα μπορούσαν να αποβούν και άσκηση ωριμότητας για την κοινωνία μας, άσκηση ωριμότητας αντίστοιχη με εκείνη που έχει επιδειχθεί κατά την κρίση της πανδημίας.Πρώτον, ως προς τη σημασία της επετείου. Αυτή θα μπορούσε να αποτιμηθεί καλύτερα αν αναλογιστούμε την ιστορία των εκάστοτε εορτασμών της εθνικής παλιγγενεσίας κατά τη διαδρομή των δύο αιώνων που διανύθηκαν από τη στιγμή που οι Eλληνες διακήρυξαν «ενώπιον Θεού και ανθρώπων» τη βούλησή τους για «Ελευθερία ή Θάνατο». Η πρώτη μεγάλη επέτειος της Επανάστασης σημειώθηκε το 1871, με την συμπλήρωση πεντηκονταετίας από την έναρξη του Αγώνα. Η περίσταση τιμήθηκε κυρίως με την ανέγερση στην πρόσοψη του κτιρίου του Πανεπιστημίου Αθηνών των ανδριάντων των δύο μεγάλων εθνομαρτύρων, του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄ και του Ρήγα Βελεστινλή. Επρόκειτο για μια πρωτοβουλία μεγάλης συμβολικής σημασίας, που κατόπτριζε την ευρύτερη προσπάθεια καλλιέργειας της εθνικής ενότητας και εδραίωσης της εθνικής κοινότητας, που είχε προκύψει από την απελευθέρωση και την ίδρυση του ανεξάρτητου βασιλείου, με την υπέρβαση των παλαιότερων αντιθέσεων και ιδεολογικών αντιπαραθέσεων που είχαν χαρακτηρίσει την κίνηση της ανεξαρτησίας. Αντίστοιχο ιδεολογικό στόχο υπηρετούσαν και οι ανδριάντες του Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια και του κυριότερου ιδεολογικού επικριτή του, του Αδαμαντίου Κοραή, που τοποθετήθηκαν στον κήπο μπροστά στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου. Η πεντηκονταετηρίδα της παλιγγενεσίας λοιπόν λειτούργησε κατ’ εξοχήν ιδεολογικά για να υπηρετήσει την εθνική ενότητα και να αμβλύνει τις αντιθέσεις στη νέα κοινωνία που αναζητούσε ακόμη τον εαυτό και την ταυτότητά της.Η δεύτερη μεγάλη επέτειος σηματοδοτήθηκε από την εκατονταετηρίδα του Αγώνα το 1921. Η συμπλήρωση ενός αιώνα από την Επανάσταση συνέπεσε με την απέλπιδα απόπειρα της Ελλάδος να πραγματοποιήσει τη Μεγάλη Ιδέα με την εκστρατεία στη Μικρά Ασία. Λόγω του πολέμου και της υπέρτατης προσπάθειας πέραν του Αιγαίου, ο εορτασμός της εκατονταετηρίδας του Αγώνα αναβλήθηκε για ευθετότερο χρόνο. Η μόνη αξιοσημείωτη επετειακή εκδήλωση η οποία συντελέστηκε όντως το 1921 υπήρξε η αγιοκατάταξη του εθνομάρτυρα Γρηγορίου Ε΄ από την αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ελλάδος. Στην ενέργεια αυτή η ελλαδική Εκκλησία προχώρησε με κίνητρα εθνικιστικά μάλλον παρά εκκλησιαστικά, παραβιάζοντας μάλιστα και την εκ του κανονικού δικαίου της Ορθοδόξου Εκκλησίας αρμοδιότητα του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως να προβαίνει εκείνο στις κατατάξεις νέων μαρτύρων και οσίων στο ορθόδοξο αγιολόγιο. Και η ενέργεια αυτή απέβλεπε στο να επουλώσει τα τραύματα των ιδεολογικών αντιθέσεων, τα οποία η ιδεολογία της εθνικής ενότητας επεδίωκε να υπερβεί.Η τρίτη επετειακή καμπή ήταν εκείνη της συμπλήρωσης το 1971 εκατόν πενήντα ετών από την Επανάσταση. Η επέτειος συνέπεσε με τη δικτατορία της 21ης Απριλίου και οι δικτάτορες βεβαίως έσπευσαν να εκμεταλλευθούν την ευκαιρία για να καρπωθούν ιδεολογικά οφέλη για το στρατιωτικό καθεστώς.Οι εορτασμοί που οργανώθηκαν στο Παναθηναϊκό Στάδιο με τις παρελάσεις των αρμάτων και αναπαραστάσεις σκηνών από την ελληνική ιστορία, στη διαδοχή των οποίων φυσικά εντασσόταν και η «εθνοσωτήριος επανάστασις» των συνταγματαρχών, συνέτειναν αποφασιστικά στον διασυρμό της επετείου αλλά και στον εξευτελισμό των πολλαπλών συμβολισμών της.Αυτή η προϊστορία των αναμνηστικών εορτασμών της Ελληνικής Επανάστασης προσδίδει στη διακοσιετηρίδα βαρύνουσα σημασία γιατί είναι ουσιαστικά η πρώτη φορά που η επέτειος μπορεί να εορταστεί ελεύθερα, χωρίς τη σκιά ποικίλων καταναγκασμών, ιδεολογικών και άλλων, και συνεπώς εμφανίζεται ως η κατάλληλη στιγμή μιας απροκατάληπτης εορτής, για να τιμήσουμε, να αναστοχαστούμε κριτικά, αλλά, γιατί όχι, και να χαρούμε τον συλλογικό μας εαυτό, την εθνική μας κληρονομιά και τη θέση μας στην κοινωνία των ελεύθερων λαών.Αυτά είναι τα συμφραζόμενα της διακοσιετηρίδας της Ελληνικής Επανάστασης, η οποία σταδιακά ανατέλλει στον ορίζοντα της συλλογικής μας συνείδησης. Πώς θα τιμήσουμε την επέτειο ανακύπτει ως ένα αναπόφευκτο ερώτημα για κάθε σκεπτόμενο πολίτη αυτής της χώρας και φυσικά το ερώτημα γίνεται πιο επιτακτικό για όσους αγαπούν την ελευθερία και πιστεύουν ότι η κοινωνία μας πρέπει να διαπαιδαγωγηθεί για να κατανοήσει και να ενστερνισθεί συνειδητά και όχι μόνο ρητορικά το νόημά της. Αυτή νομίζω είναι η πρόκληση που ανακύπτει από τη διακοσιοστή επέτειο του 1821. Δεν έχω να προτείνω μια άμεση και απερίφραστη απάντηση για το πώς πρέπει να τιμηθεί η επέτειος. Ούτε και νομίζω ότι υπάρχουν προφανείς απαντήσεις. Η αμφιβολία και η αβεβαιότητα για το δέον και το αληθές δεν μου επιτρέπουν να αναλάβω ρόλο εθνικού παιδαγωγού. Η επιστημονική μου εμπειρία, ωστόσο, μου επιτρέπει να θυμηθώ πώς εορτάστηκαν οι διακοσιετηρίδες δύο άλλων επαναστάσεων που σηματοδότησαν την «Εποχή των Επαναστάσεων» στην οποία ανήκει και η Ελληνική Επανάσταση. Πρόκειται για τις δύο μεγάλες «δημοκρατικές επαναστάσεις», όπως τις χαρακτήρισε η ιστοριογραφία, η Αμερικανική Επανάσταση του 1776 και η Γαλλική Επανάσταση του 1789.Oταν γιορτάστηκε η αμερικανική Bicentennial το 1976, σπούδαζα στην Αμερική. Εκείνο το καλοκαίρι βρισκόμουν στην Ελλάδα και έτσι δεν υπήρξα μάρτυρας των εορτασμών την ημέρα ακριβώς της επετείου, στις 4 Ιουλίου. Παρακολούθησα όμως από κοντά τη συζήτηση για την ερμηνεία της επανάστασης και τον χαρακτήρα της πολιτικής σκέψης που εκφράστηκε από αυτήν. Η θεματολογία αυτή άλλωστε βρισκόταν οργανικά μέσα στο αντικείμενο των μεταπτυχιακών μου σπουδών στην Πολιτική Θεωρία. Η συζήτηση έθεσε ερωτήματα στις συμβατικές παραδοχές σχετικά με το διανοητικό υπόστρωμα και την ιδεολογική κληρονομιά της Αμερικανικής Επανάστασης και ανέδειξε μια πλουραλιστικότερη εικόνα των πνευματικών παραδόσεων που ενεπλάκησαν στις ιδεολογικές ζυμώσεις και εκφράστηκαν τελικά με τη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας το 1776. Παράλληλα προς το κυρίαρχο ιδεολογικά ρεύμα του αγγλοαμερικανικού φιλελεύθερου ατομικισμού που αναγόταν στις ιδέες του John Locke, η συζήτηση έφερε στο προσκήνιο και τη σημασία της ριζοσπαστικής παράδοσης, η οποία εκπορευόταν από τον πολιτικό ουμανισμό της Αναγέννησης και τόνιζε τις αξίες της ισότητας και της κοινότητας. Ετσι, από τις επανεκτιμήσεις που προκάλεσε η επετειακή συζήτηση, προέκυψε μια πλουσιότερη εικόνα των ιδεολογικών καταβολών της Αμερικανικής Επανάστασης, επανεκτιμήσεις οι οποίες στις επόμενες δεκαετίες τροφοδότησαν τις συζητήσεις μεταξύ κοινοτιστών και φιλελεύθερων, εμπλουτίζοντας με ουσιαστικό τρόπο τον πολιτικό στοχασμό και την κοινωνική ευαισθησία στη σύγχρονη Αμερική.Με μεγαλύτερη οξύτητα και σε πολύ μεγαλύτερη έκταση διεξήχθησαν οι αντίστοιχες συζητήσεις που προκλήθηκαν ενόψει και με αφορμή την άλλη μεγάλη διακοσιετηρίδα, την Bicentainnaire της Γαλλικής Επανάστασης του 1789. Είχα την τύχη να προσκληθώ στο διεθνές συνέδριο που διοργάνωσε στη Σορβόννη ο καθηγητής Michel Vovelle τον Ιούλιο του 1989 για την «Εικόνα της Γαλλικής Επανάστασης στον κόσμο». Ετσι μπόρεσα να παραστώ μάρτυρας και να βιώσω τόσο το πνεύμα της γιορτής με το οποίο ο γαλλικός λαός έζησε την επέτειο, όσο και τις συζητήσεις με τις οποίες η γαλλική διανόηση αναστοχάστηκε την επανάσταση και την ιστορική της σημασία. Τρεις δεκαετίες αργότερα, κρατώ ζωηρότατη στη μνήμη μου την ανάμνηση και τη συγκίνηση που ζήσαμε, μαζί με τη σύζυγό μου Μαρία Κωνσταντουδάκη, το βράδυ της 14ης Ιουλίου στην Place de la Concorde, όταν η Αμερικανίδα τραγουδίστρια της όπερας Jessie Norman, περιβεβλημένη τη γαλλική τρίχρωμη σημαία σαν αρχαία χλαμύδα, τραγούδησε τη Μασσαλιώτιδα, προκαλώντας ασυγκράτητο ενθουσιασμό στο πλήθος.Από εκείνο το αξέχαστο καλοκαίρι του 1989 στο Παρίσι, διατηρώ και την ανάμνηση των συζητήσεων, πολιτικών και επιστημονικών –και της εκατέρωθεν πολεμικής– για την ερμηνεία της Γαλλικής Επανάστασης. Από αυτές τις εντυπώσεις προέκυψε και το βιβλίο μου «Η Γαλλική Επανάσταση και η Νοτιοανατολική Ευρώπη» που εκδόθηκε το 1990, ενώ τρεις δεκαετίες αργότερα εκείνη η επιστημονική ζύμωση γέννησε και την ιδέα του «Κριτικού Λεξικού της Ελληνικής Επανάστασης» που θα εκδοθεί μέσα στο δικό μας επετειακό έτος από το Harvard University Press και τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.Καταθέτω αυτές τις μαρτυρίες ως δοκιμές σκέψεων για το πώς θα μπορούσαμε να τιμήσουμε, να σκεφτούμε και να γιορτάσουμε με τρόπο ελεύθερο και πραγματικά πλουραλιστικό και τη δική μας μεγάλη επέτειο, ως ευκαιρία χαράς, αλλά, ας μου επιτραπεί να το επαναλάβω, και άσκηση ωριμότητας.* Ο κ. Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης είναι μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.Let's block ads! (Why?)